BODEMMONSTER WANDELING
Klik op de luisterpunt knop voor het audiofragment of lees hieronder zelf de tekst. Scroll naar beneden voor de rest van de luisterpunten. Welkom bij de Bodemmonster Wandeling op de Egeldonk! Maak je klaar om af te dalen naar de duistere diepten van de aarde (of nou ja, in praktijk ongeveer 20 centimeter onder de grond). Op de plattegrond bij de infokiosk en op deze webpagina kun je zien waar alle luisterpunten zijn. Deze zijn herkenbaar aan de vlaggetjes die je ook op de route zult tegenkomen. Bij elke vlag hoort een audio en beeldfragment waarmee je meer kunt leren over de wondere wereld onder je voeten. We beginnen straks bij het tweede luisterpunt: de trol in het speelbossie, het eerste echte bodemmonster van deze wandeling. Daarna vertellen we je meer over de wezens die op en onder de grond leven, de culinaire pareltjes uit de bodem en we sluiten af met een korte film over Evolutionair bioloog Toby Kiers. Zij neemt ons mee op haar epische missie om wereldwijde schimmelnetwerken in kaart te brengen en te begrijpen, voordat het te laat is.
Klik op de luisterpunt knop voor het audiofragment of lees hieronder zelf de tekst. Welkom bij het tweede luisterpunt van de Bodemmonster Wandeling op de Egeldonk! Je bent net van een simpel grasveld net buiten de stadsring in een avontuurlijk bos gestapt. Voor de gemiddelde Mokumse stadsbewoner lijkt dit misschien wel alsof je in een andere wereld bent belandt, zo vol bomen en groen. Laten we ons bij dit tweede luisterpunt als eens focussen op wat er allemaal op de grond gebeurt. Misschien kunnen we een plekje zoeken om even te gaan zitten. Blijven staan mag ook voor de fashionista’s die vandaag een veel te mooie broek, jurk of rok hebben aangetrokken. Kijk eens goed om je heen en ontdek wat er allemaal op de bodem ligt. Wie weet spot je wel een paar mooie bloemetjes, zie je iets eetbaars groeien of kom je een beestje tegen met meer poten dan jij, of een wezen dat helemaal geen voeten heeft! Heb je al een partij pissenbedden gespot ergens onder een blad of steen? Het enige kreeftachtige diertje dat op het land leeft? En hoe voelt de bodem hier? Zacht en veerkrachtig als een bed van veren, of juist hard en stevig als een steen? Het is maar net waar je voelt en hoe je het bekijkt! En als je goed snuffelt, kun je misschien wel de geur van aarde en planten opsnuiven. Neem een momentje om het allemaal tot je te nemen of kijk op de webpagina naar een paar video's van IVN die je een sneak peek geven in het leven van enkele kleine bodembewandelaars. Op deze webpagina zie je ook welke eetbare planten je hier aan kunt treffen. Als je zo een plantje vindt mag je die best meenemen om later te proeven maar was ze dan wel eerst en pluk niet te veel zodat ook de andere bodembewoners nog voldoende te eten over houden.
DE DUIZENDPOOT
DE PISSEBED
DE VEENMOL
EETBARE PLANTJES
Paardenbloem
Dovenetel
Duizendblad
Winter Postelein
.jpeg)
Hondsdraf
Klik op de luisterpunt knop voor het audiofragment of lees hieronder zelf de tekst. Net hebben we gekeken naar het leven op de grond. Nu is het tijd om af te dalen en een blik te werpen op het leven onder de grond. Het leven in de bodem. De Bodem is het bovenste laagje van de aarde waar planten groeien. Het bestaat uit mineralen, organische stoffen, water en lucht. De bodem is van groot belang voor ons dagelijks leven. Het biedt voedsel voor de mens en de dieren, speelt een belangrijke rol in het klimaat en is de basis voor o.a. onze gebouwen en infrastructuur. Daarover gesproken. Wanneer men nieuwe gebouwen of infratructuur wilt aanleggen wordt er altijd bodemonderzoek gedaan om de grond te analyseren en zo informatie te krijgen over de kwaliteit van de bodem en eventueel aanwezige verontreinigingen. En om te weten welke mogelijkheden en/of beperkingen er zijn voor het gebruik van de bodem. Om bodemonderzoek te doen neemt men bodemmonsters met een grondboor. De gaten die je hier ziet in het gras zijn ontstaan in zo’n bodemonderzoek. En ook voor ons bieden deze gaten een mooie gelegenheid om de bodem onder de grond te ervaren in een eigen onderzoekje. Hoe klinkt de bodem bijvoorbeeld? Ze heeft een echte eigen akoestiek roep er maar eens iets in of leg je oor op het gat? Duik met je vingers naar beneden en tas af hoe het voelt of werp – wellicht met behulp van een zaklamp – een blik in deze duisternis. Zie je al iets bewegen? De bodem is namelijk ook het huis van heel wat organismen. Echt heel wat, wist je dat er meer levende organismen in een handjevol bodemgrond zitten dan er mensen op de hele planeet zijn? Miljarden micro-organismen zoals bacteriën, schimmels en wormen. Deze wezens zien er soms best frapant uit. Dit komt door het gebrek aan licht in de ondergrondse wereld. Die wezens die hier leven, hebben zich hierop angepast. Sommige hebben hierdoor zelfs geen ogen. Zo ook een van de bekendste wezens onder de grond: de regenworm. En daarom om dit luisterpunt af te sluiten zeven grappige feitjes over dit roze gedrocht op een rij: 1.Regenwormen zijn zeer nuttig voor de bodem, omdat ze organisch materiaal eten en verteren, en zo bijdragen aan de voedingsstoffen en vruchtbaarheid van de grond. 2.Regenwormen zouden het in videospelletjes retegoed doen want ze hebben wel tien hartjes, waardoor ze veel beter tegen een stootje kunnen dan wij mensen. 3.Regenwormen hebben geen longen, maar ademen door hun huid. Daarom moeten ze altijd vochtig blijven om te overleven. 4.Regenwormen zijn hermafrodieten, dit betekent dat ze zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen hebben, maar helaas zichzelf niet kunnen bevruchten. Ze moeten dus nog steeds een romantische partner vinden om kindjes mee te maken. 5.Maar dat is nog niet alles, de kleine krachtpatsers hebben ook het verbazingwekkende vermogen om tot zes keer hun eigen lichaamsgewicht te tillen! Dit komt doordat ze een krachtige spierlaag hebben die langs hun lichaam loopt. Door deze spieren aan te spannen, kunnen ze zichzelf omhoog duwen en zichzelf verplaatsen door de grond. 6.Regenwormen kunnen langer dan een half uur zonder hun hoofd overleven! Dit komt doordat hun zenuwstelsel in hun lichaam loopt en niet door hun hoofd. 7.En zelfs wanneer hun hoofd erop zit, is het nog steeds een wonderlijk ding. Herrinner je je nog dat ik zei dat ze geen ogen hebben? In plaats daarvan detecteren ze licht en donker met behulp van een orgaan dat bekend staat als een fotoreceptor. Dit orgaan bevindt zich meestal aan de voorzijde van het lichaam van de worm en helpt hem om te navigeren door zijn omgeving. Wil je meer weten over deze fascinerende wezens? Bekijk dan de video op de webpagina.
DE REGENWORM
Klik op de luisterpunt knop voor het audiofragment of lees hieronder zelf de tekst. Wie is er niet groot geworden met een boek Over een kleine mol die wil weten wie er op zijn kop gepoept heeft… Deze ondergrondse wroeter met fluweelzachte vacht uit het boek zien we helaas niet vaak in het echt maar zijn sporen zijn alom aanwezig. Met zijn spitse snuit zonder zichtbare oren en grote, zijwaarts gebogen voorpoten oogt de mol bijna als een futuristisch dier. Mollen leven in ondergrondse gangenstelsels. Het zijn strikte individualisten, die elk een gangenstelsel van wel zestig meter lang kunnen bewonen. Heb jij nooit een jubeltonnetje ontvangen en ben je nu jaloers op dit torpedovormige bodemmonster, dan snap ik dat wel. Deze ondergrondse paleizen graven ze in een razend tempo – vijftien meter gang per uur – en de aarde die ze kwijt moeten duwen ze naar boven. Dit zijn de molshopen die je ziet. Overal in Amsterdam behalve in het centrum. Daar is de grond te verdicht om mollen een goed bestaan te kunnen bieden. De parken in het centrum liggen als een soort groene eilanden in een asfaltzee. Hartje mokum is daarmee dus ook voor deze in fluweel gehulde koning van de ondergrond een onbereikbaar woonterrein. Laten we daarom maar de hoopjes ellende kijken die hij elders achterlaat. Zo ellendig zijn die eigenlijk niet… de molshopen zijn eigenlijk torentjes perfecte aardje. De mol heeft de aarde namelijk helemaal losgewoeld in zijn graafproces en dat maakt deze aarde ideaal om in te zaaien. Mocht je een molshoop tegenkomen kun je de aarde dus best verzamelen voor in de moestuin of balkonpot. Dat de mol geen oorschelpen heeft betekent niet dat hij geen oren heeft. Hij kan prima horen, maar zijn gehoorgangen zitten verstopt onder zijn dichte vacht. Hij kan ze ook afsluiten met een huidplooi, zodat er geen zand of water in komt. Dat kan hij trouwens ook met zijn neusgaten. Met zijn kleine oogjes die niet groter zijn dan een speldenknop kan hij bewegingen en tinten (kleuren en licht en donker) zien. Mollen zijn dus niet blind, zoals vaak wordt gedacht. Ze kunnen goed ruiken, maar het belangrijkste zintuig is de tastzin. Een mol kan zo goed voelen dat hij het zelfs op grote afstand voelt of er een insect of worm door zijn gangen kruipt. Hiervoor heeft hij heel veel tastorganen en gevoelige haartjes op zijn lijf, vooral op zijn neus, voeten en staart. Benieuwd hoe het is om enkel op de tast te leven? We hebben naast de molshoop ook een kistje neergezet voor een kleine opdracht. Stel je eens voor dat je hand een molletje is. Kruip in het gat en graaf een gang. Hoe beweeg je je door de smalle tunnel? En hoe voelt de aarde om je heen?
DE MOL
Klik op de luisterpunt knop voor het audiofragment of lees hieronder zelf de tekst. Nu we wat beter weten wat er in de bodem leeft en hoe de bodem eruitziet, klinkt en voelt is het tijd om de mens in onszelf naar boven te brengen… Wat is er voor ons eigenlijk te halen in die bodem? Moddermaskers en schoonheidsproducten, klei voor kunst of bakstenen, pigmenten voor verf en mineralen en metalen voor smartphones en gouden tanden, olie en gas, fossiele botten en archeologische artefacten. De bodem biedt ons een lijst aan producten die veel te lang is om op te noemen. Maar hier op de Egeldonk zijn we bij Elixer een restaurant en vandaar dat we ons specifiek richten op voedsel uit de bodem. Nu groeit elke plant vanuit de bodem maar voor deze wandeling richten we ons echt even op het eten van onder de grond: Daarbij kun je denken aan wortel, bol en knolgewassen. Zoals de in Nederland zo populaire pieper: kijk zo maar eens de video op de webpagina om daar meer over te leren. Een andere delicatesse uit de bodem is de truffel. Truffels zijn schimmels die groeien onder de grond in symbiose met bepaalde bomen, zoals eiken en hazelaars. Ze zijn erg gevoelig voor de omgeving, dus alleen bepaalde regio's zijn geschikt voor truffelteelt. De truffel wordt traditiegetrouw met speurhonden of -varkens geoogst. Er zijn meer dan 100 verschillende soorten truffels, maar de meest voorkomende zijn de zwarte truffel en de witte truffel. De witte truffel uit Alba, in de Italiaanse regio Piemonte, is de duurste truffel ter wereld. Hij kan tot wel 15.000 euro per kilo kosten, afhankelijk van de grootte en kwaliteit. De grootste truffel ooit gevonden woog meer dan 1,5 kilo en werd in 2014 in Toscane gevonden. De truffel werd verkocht voor meer dan 60.000 euro. De truffel is dus wel een sjiek hapje uit de bodem, maar dat is niet uniek? Ooit gehoord van Gravad Lax, het luxe zalm gerecht populair rond de feestdagen? In de middeleeuwen werd gravad lax door vissers gemaakt om de vis langer en beter te kunnen bewaren. Zij zoutten de zalm en lieten hem vervolgens licht "rijpen" door hem in het zand te begraven. Vaak werden er nog stenen op gelegd om er extra vocht uit te persen. Het woord grav is Zweeds en Noors voor "gat in de grond" of "graf" en lax (of laks) is "zalm". Gravad lax is dus feitelijk "in de grond begraven zalm". Tegenwoordig wordt gravad lax op een andere manier bereid. De zalm wordt nu een aantal dagen in een speciale marinade van zout, suiker en bepaalde kruiden, voornamelijk dille, gelegd. De zalm droogt daarbij wat uit, en het vrijgekomen vocht maakt van de marinade een sterk geconcentreerde brij die voor de saus gebruikt kan worden. Naast de Gravad Lax is er nog een hele populaire bereidingstechniek ondergronds. De aarde biedt namelijk niet alleen een goede plek voor conservering, ook voor verhitting. Over de hele wereld bstaan er talloze culinaire technieken met aan het hart een kuil- of aardoven. de bekendste daarvan hier in Nederland is wellicht de Indiase tandoori. Een kooktechniek waarbij voedsel, meestal vlees of brood, wordt bereid in een klei-oven die onder de grond wordt begraven. Het voedsel wordt gemarineerd in yoghurt en kruiden en vervolgens in de oven geroosterd. Dit geeft het voedsel een unieke, rokerige smaak. Maar zoals gezegd er bestaan veel meer van dit soort bereidingswijzen: zoals het Mexicaanse barbacoa, de Hangi: een Maori-traditie uit Nieuw-Zeeland, Pachamanca: een traditionele Peruaanse methode, Kalua: Dit is een traditionele Hawaïaanse methode voor het bereiden van varkensvlees in de grond of Tanbur: Dit is een traditionele methode voor het bereiden van brood in Centraal-Azië. Deze traditionele oventechnieken kunnen variëren van regio tot regio en hebben elk hun eigen unieke smaak en bereidingswijze. Ze vereisen echter wel de juiste kennis en ervaring om op een veilige en effectieve manier uit te voeren. De gemene deler is dat men de ruimte onder de grond gebruikt om voedsel in te verhitten. Men kan overigens ook de aarde zelf gebruiken om voedsel bovengrond te bereiden. Zo kun je bijvoorbeeld groentes en aardappelen poffen in klei. Neem straks maar eens een kijkje bij de chefs van Elixer om te zien hoe zij dit doen.
DE AARDAPPEL
Klik op de luisterpunt knop voor het audiofragment of lees hieronder zelf de tekst. We hopen dat de audiowandeling tot dusver in goede aarde is gevallen en we zo een goede bodem hebben gelegd voor de afsluiter van deze tocht. Onder onze voeten bevinden zich namelijk niet alleen diertjes en heerlijkheden er bevindt zich ook een complex ondergronds netwerk van mycorrhizale schimmels. Dat netwerk houdt ons ecosysteem in leven door voedingsstoffen en koolstof uit te wisselen met bijna alle planten op aarde. Opmerkelijk genoeg weet niemand precies hoe deze geavanceerde en eeuwenoude systemen werken, en hoe ze worden beïnvloed door klimaatverandering. De korte documentaire: The Underground Astronaut volgt evolutionair bioloog Toby Kiers, in 2022 uitgeroepen tot een van de TIME100 Next Innovators, op haar missie om wereldwijde schimmelnetwerken in kaart te brengen en te begrijpen, voordat het te laat is. Een geurige en urgente reis naar het ondergrondse.